Mikroplastiki, mimo swych mikroskopijnych rozmiarów, stają się coraz większym zagrożeniem dla jakości naszej żywności i zdrowia publicznego. W najnowszych badaniach naukowych możemy znaleźć coraz więcej dowodów na ich obecność w łańcuchu pokarmowym i możliwych konsekwencjach zdrowotnych ich spożycia.
Czym są mikroplastiki i jak trafiają do żywności?
Mikroplastiki to drobne cząstki tworzyw sztucznych o wielkości mniejszej niż 5 mm. Niektóre z nich powstają w trakcie degradacji większych fragmentów plastiku, a inne są celowo produkowane w mikroskopijnej formie, np. do kosmetyków lub środków czyszczących.
Drogą do naszego organizmu mikroplastiki odbywają najczęściej przez:
- skażoną wodę pitną (butelkowaną i z kranu),
- żywność pochodzenia morskiego, szczególnie ryby i owoce morza,
- produkty pakowane w tworzywa sztuczne, które mogą przenikać do jedzenia,
- niektóre produkty rolne, zwłaszcza nawożone kompostem z dodatkiem tworzyw sztucznych.
Do środowiska mikroplastik przedostaje się przez pranie syntetycznych ubrań, zużywanie się opon samochodowych, nieprawidłową gospodarkę odpadami czy nawet zmywanie naczyń w zmywarkach. Następnie z łatwością trafia do wody, gleby i powietrza, gdzie wchłaniany jest przez organizmy żywe – w tym także te, które trafiają na nasze talerze.
Główne źródła mikroplastiku w pożywieniu
Badania prowadzone w Europie i Azji wskazują, że mikroplastiki znaleźć można w wielu codziennych produktach spożywczych. Do najczęściej skażonych należą:
1. Owoce morza
To zdecydowanie jedna z najczęściej badanych grup produktów. Filtrujące organizmy, takie jak małże, ostrygi i homary, chłoną mikroplastiki z wody morskiej. Kiedy spożywamy je w całości (np. z przewodem pokarmowym), mikroplastyki trafiają bezpośrednio do naszego organizmu. U ryb i skorupiaków, u których spożywa się głównie mięso, ryzyko jest mniejsze, ale nadal obecne.
2. Woda butelkowana i kranowa
Według licznych analiz, zarówno woda butelkowana, jak i wodociągowa zawierają mikrocząstki plastiku. W badaniach wykazano, że ilość mikroplastików w butelkowanej wodzie może być nawet kilkukrotnie wyższa niż w kranowej, szczególnie jeśli butelki wykonane są z tworzywa sztucznego.
3. Sól i cukier
Zaskakująco wysokie stężenia mikroplastiku wykryto także w soli kuchennej – tej morskiej, ale również kamiennej. Cukier, szczególnie pakowany w plastikowe worki lub pochodzący z regionów o dużym zanieczyszczeniu środowiska, również może zawierać drobiny plastiku.
4. Produkty mleczne i mięso
Zwierzęta hodowlane mogą narażone być na spożywanie mikroplastików poprzez zanieczyszczoną paszę lub wodę. Co więcej, używane do pakowania tworzywa sztuczne mogą przenikać do żywności w sposób pośredni – szczególnie podczas długoterminowego przechowywania lub podgrzewania w plastikowych opakowaniach.
5. Produkty przetworzone i pieczywo
Niektóre produkty spożywcze – zwłaszcza te wysoko przetworzone, długo przechowywane w opakowaniach plastikowych – mogą wykazywać obecność mikroplastików, zwłaszcza jeśli w procesie produkcji zastosowano plastikowe kontenery lub przewody transportujące.
Wpływ mikroplastiku na zdrowie człowieka
Obecność mikroplastików w pożywieniu skłania badaczy do intensywnych analiz potencjalnych skutków ich spożywania dla zdrowia. Choć temat ten wciąż jest przedmiotem badań, udało się już określić kilka kluczowych kierunków oddziaływania.
1. Zaburzenia układu pokarmowego
Mikroplastik może mechanicznie podrażniać błonę śluzową jelit, prowadząc do stanów zapalnych, zwiększonej przepuszczalności jelit oraz zaburzeń mikroflory jelitowej. Może to zaburzać trawienie i przyswajanie składników odżywczych.
2. Działanie toksyczne
Wielu mikroplastikom towarzyszą chemikalia wykorzystywane przy produkcji plastiku – takie jak ftalany, bisfenol A czy metale ciężkie. Te substancje mogą działać jako:
- zakłócacze hormonalne, wpływające na gospodarkę hormonalną u kobiet i mężczyzn,
- neurotoksyny, wpływające negatywnie na układ nerwowy,
- czynniki rakotwórcze, zwłaszcza przy długofalowej ekspozycji.
3. Reakcje immunologiczne
Niektóre badania sugerują, że nasz układ odpornościowy może reagować na mikroplastiki jak na ciała obce, uruchamiając przewlekłe stany zapalne, co potencjalnie może zwiększyć ryzyko chorób autoimmunologicznych lub alergicznych.
4. Przenoszenie mikroorganizmów
Cząstki plastiku mogą działać jak swoiste „taksówki”, transportujące mikroorganizmy – w tym potencjalnie chorobotwórcze bakterie i grzyby – z jednych środowisk do innych, w tym także do układu pokarmowego człowieka.
Jak ograniczyć spożycie mikroplastików?
Choć całkowite uniknięcie mikroplastików jest w obecnych realiach niemal niemożliwe, można znacznie ograniczyć ich ilość w diecie poprzez:
- spożywanie wody z filtrem węglowym zamiast butelkowanej,
- unikanie plastiku w kuchni, zwłaszcza przy podgrzewaniu i przechowywaniu żywności,
- kupowanie świeżych, nieprzetworzonych produktów od lokalnych producentów, najlepiej niepakowanych w plastik,
- częstsze sięganie po ryby i owoce morza z certyfikowanych łowisk,
- rezygnację z produktów mikroplastikowych w kosmetykach i środkach czystości,
- dokładne płukanie owoców i warzyw, które mogły być zanieczyszczone na etapie produkcji.
Co mówią najnowsze badania?
Najnowsze publikacje naukowe wskazują na rosnącą potrzebę ustandaryzowania metod badawczych dotyczących mikroplastików w żywności. Różnice w technikach wykrywania i oznaczania cząstek plastiku powodują znaczne zróżnicowanie danych, w zależności od laboratorium i kraju.
Kilka kluczowych wniosków z ostatnich badań:
- Organizm ludzki ma ograniczoną zdolność do usuwania mikroplastików. Część z nich może być wydalana z kałem, ale mniejsze cząstki (tzw. nanoplastiki) mogą przenikać do tkanek.
- Badania na zwierzętach laboratoryjnych wykazały, że obecność mikroplastików w organizmie może prowadzić do zaburzeń metabolicznych, w tym chorób wątroby i nerek.
- Istnieją dowody na przenikanie mikroplastiku przez barierę krew-mózg oraz z matki do płodu przez łożysko – to szczególnie niepokojące w kontekście długoterminowych skutków zdrowotnych.
Mikroplastik jako wyzwanie dla nauki i zdrowia publicznego
Zagadnienie mikroplastiku w pożywieniu to wyzwanie, które łączy ochronę środowiska z troską o zdrowie publiczne. Potrzebne są dalsze badania nad losami mikroplastiku w organizmie człowieka, jego kumulacją oraz potencjalnymi efektami zdrowotnymi w dłuższej perspektywie.
W tym kontekście rola nauk o żywności i żywieniu zyskuje na znaczeniu. Monitorowanie zawartości mikroplastiku w produktach spożywczych, ocena ryzyka oraz edukacja konsumentów to kluczowe zadania na najbliższe lata. Dbałość o jakość żywności i jej czystość chemiczną staje się równie istotna co wartości odżywcze.
Informacje te, choć mogą budzić niepokój, powinny przede wszystkim skłaniać do świadomego wyboru – zarówno podczas zakupów, jak i stylu życia. Ograniczanie plastiku w codziennym użyciu to korzyść nie tylko dla środowiska, ale i dla naszego zdrowia.
