Zaburzenia odżywiania jeszcze do niedawna postrzegane były niemal wyłącznie jako problem dotyczący kobiet. Jednak coraz więcej badań i opracowań ukazuje zupełnie inny obraz — taki, w którym mężczyźni także zmagają się z anoreksją, bulimią czy ortoreksją. Rzeczywista skala tego zjawiska jest trudna do oszacowania, ale jedno jest pewne: nie można dłużej pomijać tej grupy w rozmowach o zdrowiu psychicznym i żywieniu.
Nowe spojrzenie na zaburzenia odżywiania wśród mężczyzn
Przyjęło się sądzić, że zaburzenia odżywiania to domena kobiet, zwłaszcza młodych. To przekonanie przez lata utrwalały media i nawet niektóre środowiska medyczne. Tymczasem współczesne badania kliniczne pokazują, że mężczyźni cierpią na zaburzenia odżywiania w znacznie większym stopniu, niż wcześniej sądzono, ale występowanie tych przypadków jest często niedostrzegane albo błędnie diagnozowane.
W publikacjach naukowych pojawiają się coraz liczniejsze dowody na to, że zaburzenia te są problemem niezależnym od płci, choć mogą przybierać różne formy. Mężczyźni częściej zmagają się z tzw. dysmorfią mięśniową — patologicznym przeświadczeniem, że są za mało umięśnieni. To z kolei może prowadzić nie tylko do nadmiernego treningu i restrykcji dietetycznych, ale i do sięgania po niebezpieczne suplementy lub sterydy anaboliczne.
Dlaczego zaburzenia u mężczyzn są trudniej rozpoznawalne?
Społeczne stereotypy i oczekiwania
Jednym z głównych powodów, dla których problem jest często pomijany, są utrwalone normy kulturowe. Mężczyznom znacznie trudniej mówić o emocjach, słabościach i problemach psychicznych. Samo przyznanie się do zaburzeń odżywiania bywa postrzegane jako sprzeczne z kulturowym ideałem męskości, który promuje siłę, niezależność i kontrolę.
W praktyce oznacza to, że wielu mężczyzn nie szuka pomocy, nawet jeśli objawy znacząco wpływają na ich codzienne funkcjonowanie. Co więcej, terapeuci mogą nie być wyczuleni na specyfikę objawów pojawiających się u pacjentów płci męskiej — szczególnie jeśli są one mniej klasyczne niż w anoreksji czy bulimii.
Inna prezentacja objawów
Zaburzenia odżywiania u mężczyzn mogą przyjmować mniej typowe formy. Zamiast dążyć do chudości (jak ma to miejsce w klasycznej anoreksji), mężczyźni często celują w wysportowane, umięśnione ciało. To sprawia, że patologiczne zachowania (takie jak nadmierna kontrola kalorii, obsesyjne unikanie tłuszczu, trening ponad siły) są trudniejsze do zakwalifikowania jako niezdrowe. Szczególnie że w wielu środowiskach (np. siłowniach, wśród sportowców) są nagradzane i wspierane.
W efekcie zaburzenia te bywają bagatelizowane albo pomijane w klasyfikacjach medycznych, ponieważ nie wpisują się w znane schematy diagnostyczne.
Przegląd badań i doniesień naukowych
Skala zjawiska i podjęte próby szacowania
W ostatnich latach pojawiło się kilka znaczących prób oszacowania, jak często zaburzenia odżywiania występują wśród mężczyzn. Choć dane różnią się między krajami i grupami wiekowymi, niektóre źródła wskazują, że od 25 do nawet 40% pacjentów z rozpoznanymi zaburzeniami odżywiania stanowią mężczyźni.
Mimo że liczby te są imponujące, eksperci wskazują, że rzeczywista skala problemu może być znacznie większa, ponieważ wielu mężczyzn nie zgłasza się do specjalistów lub trafia do nich z innymi diagnozami.
Nowe kryteria i narzędzia diagnostyczne
W odpowiedzi na rosnącą potrzebę lepszego rozpoznawalnia tego typu przypadków, część badaczy postuluje dopasowanie narzędzi diagnostycznych do męskich wzorców objawów. Klasyczne kwestionariusze (np. EAT-26) skupiają się na kontrolowaniu masy ciała i wyglądu szczupłego, podczas gdy u mężczyzn istotniejsze może być ocenianie własnej muskulatury i stosunek do ćwiczeń fizycznych.
Z myślą o tej grupie rozwijane są nowe narzędzia, takie jak Male Eating Behavior Scales, które bardziej trafnie oddają sposób funkcjonowania mężczyzny z zaburzeniami odżywiania.
Konsekwencje zdrowotne
Podobnie jak w przypadku kobiet, długotrwałe zaburzenia odżywiania u mężczyzn prowadzą do poważnych konsekwencji zdrowotnych:
- Zaburzenia hormonalne, w tym obniżenie poziomu testosteronu,
- Problemy z kośćmi — osteopenia, a nawet osteoporoza,
- Choroby serca wynikające z niedożywienia lub nadużywania suplementów,
- Problemy z płodnością,
- Wysokie ryzyko depresji i stanów lękowych.
Warto podkreślić, że mężczyźni z zaburzeniami odżywiania rzadziej otrzymują kompleksową opiekę, co wydłuża okres diagnozy i ogranicza skuteczność leczenia.
Specyfika zaburzeń — przypadki kliniczne i odmiany
Dysmorfia mięśniowa — męska odmiana anoreksji?
Choć nie jest oficjalnie zaliczana do klasycznych zaburzeń odżywiania, dysmorfia mięśniowa coraz częściej postrzegana jest jako „anoreksja odwrotna”. Osoba chora postrzega swoje ciało jako zbyt chude lub zbyt mało umięśnione, mimo że otoczenie widzi ją jako silną czy nawet umięśnioną.
Zaburzenie to prowadzi do obsesyjnego treningu oraz restrykcyjnych diet, często z eliminowaniem całych grup pokarmów. Mężczyźni z takim problemem są szczególnie narażeni na uzależnienie od siłowni, problemy ze snem i chroniczne przemęczenie.
Ortoreksja — kiedy zdrowe odżywianie staje się niezdrowe
Ortoreksja, czyli obsesja na punkcie „czystego jedzenia”, może być równie wyniszczająca jak anoreksja. Choć temat ten pojawia się coraz częściej w kontekście kobiet, mężczyźni są również podatni na to zaburzenie, szczególnie ci śledzący trendy fitnessowe i sportowe.
Ortoreksja może prowadzić do niedoborów pokarmowych, izolacji społecznej i zwiększonego poziomu stresu związanego z jedzeniem poza domem.
Potrzeba interdyscyplinarnego podejścia
Rozpoznanie zaburzeń odżywiania u mężczyzn wymaga współpracy specjalistów z różnych dziedzin — psychologii, dietetyki, psychiatrii i medycyny sportowej. Niezwykle istotne jest również wypracowanie specjalnych programów profilaktycznych i edukacyjnych, które uwzględniają:
- Specyfikę męskiego podejścia do ciała i odżywiania,
- Tendencję do ukrywania emocji i problemów psychicznych,
- Silne wpływy internetu i mediów społecznościowych na kreowanie ideału męskiego wyglądu.
W szkołach, poradniach i ośrodkach leczenia zaburzeń odżywiania powinny pojawić się materiały edukacyjne skierowane również do chłopców i mężczyzn, które pomagają rozpoznawać i nazywać problem.
Jak wspierać mężczyzn w drodze do zdrowia?
Dla wielu mężczyzn przyznanie się do zaburzenia odżywiania wiąże się z ogromnym wstydem. To dlatego tak ważne jest, aby zbudować środowisko wspierające terapię i otwartość, bez oceniania i stygmatyzacji.
Kilka sposobów na zmianę podejścia:
- Zachęcanie do rozmów w gronie męskim (np. w grupach wsparcia),
- Obalanie mitów na temat męskości i słabości,
- Kształtowanie zdrowego wizerunku ciała, który nie opiera się wyłącznie na mięśniach,
- Włączanie mężczyzn w kampanie społeczne poświęcone zaburzeniom odżywiania.
Męska perspektywa w naukach o żywieniu
Zaburzenia odżywiania u mężczyzn to obszar wciąż słabo zbadany, ale coraz bardziej doceniany we współczesnych naukach o żywieniu. Widać rosnącą liczbę publikacji, które poruszają tę problematykę, a także większe zainteresowanie tematami związanymi z męską dietą, obrazem ciała i kondycją psychiczną.
Zintegrowanie tej wiedzy z praktyką dietetyczną i terapeutyczną pozwoli na pełniejsze i skuteczniejsze leczenie pacjentów niezależnie od płci, a także stworzenie bardziej sprawiedliwego i inkluzywnego systemu ochrony zdrowia.
Nowoczesna dietetyka i psychologia żywienia stoją dziś przed ważnym wyzwaniem — uwzględnieniem mężczyzn w dyskursie o zaburzeniach odżywiania tak samo poważnie jak kobiet. To nie tylko kwestia równości, ale także skuteczności w poprawie zdrowia całego społeczeństwa.
